شکی نیست هر دکترین صرفنظر از محتوای آن، نیازمند تئوری می باشد تا بتواند اهداف خود را در چارچوب آن تعقیب و پیاده نماید . یک نظریه سیاسی یا عقیدتی مادامی که از طریق تجربه و پیاده کردن آن در زندگی اثبات نگردد. از حد یک فرضیه و طرح خیالی فراتر نمی رود. ایدئولوژی عبارت است از: یک سلسله افکار منسجم که به شکل عقیده سیاسی یا اجتماعی تبلور یافته و خط مشی یک حکومت یا حزب بر پایة آن شکل می گیرد. عقیده دکترین نظامی نظریة جنگ محتوای دکترین نظامی ماموریتهای میهنی ماموریتهای ملی شامل: ماموریتهای جهانی مبانی استراتژی ملی همه جانبه 2)استراتژی اقتصادی 3)استراتژی فرهنگی و اجتماعی 4)استراتژی نظامی عوامل مؤثر در تعیین دکترین نظامی الف) استراتژی ملی همه جانبه ب ) دشمن یا دشمنان احتمالی ج) موقعیت جغرافیایی د)منافع نیروهای انسانی ه) قدرت صنعتی و ) عوامل اقتصادی ز) عوامل اجتماعی و فرهنگی منابع دکترین نظامی الف) تجارب تاریخ عربی ب) پیشرفت علمی در زمینه سلاح و تجهیزات نگاهی به آینده د) تجارب جهانی مراحل تکوین دکترین نظامی الف) تعیین ماموریتهای کلی نیروهای مسلح ب) تعیین استعداد و سازمان نیروهای مسلح ج) تعیین نقش و کارکرد نیروها و روشهای مانور د) برنامه تئوری و عمل ب) اجراء اجرای دکترین نظامی برنامه ریزی برای دفاع از وطن گسترش استراتژیک طرحهای بسیج (فراخوانی) نیروهای مسلح طرح مانور نیروها و پشتیبانی آنها آموزش آماده سازی فکری و سیاسی تحقیق و پی گیری توان رزمی
از نظر علمی، عقیده عبارت است از : پای بندی انسان به یک اندیشه نظری اعم از فلسفی، ایدئولوژیکی، سیاسی و یا اعتقاد به اندیشه ای دینی و معنوی که انسان پس از پذیرش آن به عنوان ایدئولوژی اجتماعی، ساختار سیاسی جامعه را نیز بر آن مبتنی می سازد و متعهد می گردد با تمام توان در راه دفاع از آن بکوشد. براین اساس، استواری ایمان را نسبت به هر عقیده ای می توان یافت، فقط لازم است مبانی فکری انسان که او را به پذیرش عقیده ای خاص رهنمون می کند، شناسائی گردد. برای روشن شدن مطلب، حرکت منظومة شمسی و سیاراتی را که به دور آن می چرخند در نظر بگیرید: در وسط این منظومه، خورشید ثابت است و سیارات هر کدام در مدار ثابت خود می چرخند و این چرخش بدون خروج از مدار می باشد. در این مثال، خورشید بمنزله نظریة سیاسی می باشد که اهداف ملی و میهنی تعیین کنندة آن هستند و سیاست عمومی کشور به نوبة خود از آن ناشی می شود و بوسیله استراتژی ملی به مرحله اجرا در می آید. شیوه های شکل گیری این استراتژی نیز به مثابه سیاراتی هستند که حول مدار استراتژی ملی و تحت فرامین رهبری سیاسی جامعه می چرخند. این حرکت، بدون خروج از مدار و در مواضع مشخص صورت می گیرد. از آنجایی که چهارچوب این نوشتار محیط نظامی است لذا تاکید اصلی بر جنبه های عملی استراتژی نظامی که از استراتژی کلی نظام (استراتژی ملی) نشات می گیرد متمرکز خواهد بود.
دکترین نظامی عبارت است از : ایمان و التزام نظامی به نظر سیاسی کشور و جهت دادن تمامی نظریات ، آموزشها و علوم نظامی و فنون جنگ و اجرای صلح در خدمت این نظریه در ضلل ارشادات رهبری سیاسی .
مفهوم نظریه جنگ نیز از چارچوب عملی دکترین نظامی خارج نیست و عبارتست از: شیوه های نظری یا عملی تحقق اهداف نظریه سیاسی (در قالب نظامی) که از سوی رهبری سیاسی تعیین شده است. به عبارت ساده تر، نظریه جنگ عبارتست از : شیوه های رزم نیروهای مسلح برای دفاع از وطن و اهداف تعیین شده در چارچوب دفاع میهنی.
دکترین از لحاظ محتوا در جنبه دارد که جنبه اول بر دیگری تاثیر می گذارد.
الف) جنبة فلسفه نظری، که به نظریه سیاسی مربوط می شود و شیوه های اجرای آن را استراتژی ملی همه جانبه تعیین می کند.
ب) جنبه عملی دکترین، که استراتژی نظامی را در بر می گیرد.
از لحاظ فلسفه نظری، دکترین سیاسی الهام گرفته از منابع ملت و در جهت حل مشکلات آنها میباشد. این دکترین باید به حدی جامع و شامل باشد که تمامی ارکان زندگی انسان، مشکلات مردم و روابط جهانی را در بر بگیرد و قادر باشد نوعی پایبندی برای خدمت به منافع ملی را در افراد ایجاد کند و این پایبندی باید به صورت عملی متجلی گردد. دکترین نظامی باید در چارچوب ایدئولوژی و تئوری سیاسی و رهنمودهای رهبری سیاسی عمل کند. تبعیت دکترین نظامی از ایدئولوژی و رهبری سیاسی تاثیر فوری بر استراتژی نظامی و اجرای ماموریتهای ملی و میهنی خواهد داشت.
استراتژی ملی همه جانبه تعیین کنندة نحوه انجام ماموریتهای میهنی و ملی در قالب برنامه های ترسیم شده از سوی رهبری سیاسی می باشد و کلیه امکانات کشور باید در راستای تحقق اهداف این استراتژی به خدمت گرفته شوند. ماموریتهای میهنی و ملی را به شکل زیر می توان بیان کرد:
اهداف و وظایف مرتب بر ماموریتهای میهنی بدین قرار است:
1)حفظ تمامیت ارضی کشور و دفاع از شهروندان؛
2)حراست از انقلاب و ارزشهای میهنی و ملی آن؛
3)حفاظت از حریم هوایی کشور و حمایت سایر نیروها از طریق پوشش هوایی؛
4)حفاظت از ابهای کشور و راههای ارتباطی، دریایی و مخابراتی.
1)مشارکت در نبرد آزادیبخش عربی، مخصوصاً رهایی فلسطین بعنوان محور اصلی مبارزات عربی؛
2)تامین امکانات لازم برای مبارزات ملی در صحنه عربی؛
3)حفظ امنیت خلیج فارس؛
4)کمکهای مادی و معنوی به جنبشهای آزادیبخش در وطن عربی؛
5) انجام هر نوع ماموریت ملی که از فوریت برخوردار باشد.
کمک و همکاری به جنبشهای آزادیبخش در جهان در راستای آرمانهای آزادیخواهانه، ضدامپریالیستی و ضدصهیونیستی حزب.
1)استراتژی سیاسی
استراتژی سیاسی، اصول و قواعدی است که با الهام از خط مشی کلی دولت بر اجرای منویات رهبری در تمامی زمینه های سیاست داخلی و خارجی تاکید می کند و کیفیت زمان، مکان و مراحل انجام ماموریتهای ملی ـ میهنی را تعیین می نماید.
این استراتژی تمامی سیاستهای مربوط به ایجاد، توزیع و گسترش ثروتهای ملی و شخصی و بهره برداری از ثروتهای طبیعی کشور در شامل می شود که مجموع این سیاستها در راستای اهداف استراتژی ملی همه جانبه قرار دارند.
مجموعه خط مشی هایی که برای سامان دادن امور فرهنگی و روحی آحاد جامعه و تعیین نوع روابط بین فرد و جامعه صورت می گیرد و در پی گسترش مظاهر تمدن، علم، تکنولوژی و آرمانهای فلسفی و مذهبی به منظور تامین سعادت آینده بشریت می باشد، استراتژی فرهنگی و اجتماعی یک جامعه را تشکیل می دهند.
این استراتژی که شامل دو جزء استراتژی منابع و استراتژی عملیاتی می باشد عبارتست از : فن آماده سازی و بکارگیری نیروهای مسلح (استفاده از نیروهای نظامی یا تهدید به آن) برای تحقق اهداف سیاسی – نظامی در راستای اهداف ملی و میهنی. این استراتژی شامل تمام تصمیمات و اقداماتی می شود که فرماندهی عالی نیروهای مسلح در زمینه هماهنگی فعالیتها و سازماندهی، تجهیز و بکارگیری نیروهای مسلح سه گانه برای تحقق منویات رهبری سیاسی، اتخاذ می نماید. استراتژی نظامی از لحاظ عملی شامل تمامی تئوریهای رزمی و آموزشهایی می شود که نیروهای مسلح در دوران جنگ و صلح در قالب عملیات جنگی و مانورها از آن تبعیت می کنند. موفقیت کامل نیروها در گرو رعایت اصول تسلیح و تجهیز شامل نوع و حجم نیرو، کیفیت سازماندهی و آماده سازی نیروها برای رزم می باشد. برای آماده سازی نیروها باید چند مساله مدنظر قرار گیرد:
الف) ایجاد آموزشها و دانشکده ها در سطح عمومی و عالی به منظور آموزش رزمی مطلوب نیروهای مسلح سه گانه؛
ب)بکارگیری گردانها و تیپها و اجرای تاکتیکها به نحوی که پیروزی یگان شرکت کننده در نبرد تضمین گردد؛
ج)مطالعه پیرامون روشها و یافته های نظامی داخلی و خارجی و بررسی امکان بکارگیری آنها در راستای دکترین سیاسی؛
د)چاپ و انتشار نشریات مربوطه به صورت یکنواخت برای تمام رسته ها؛
ه)انجام تمرینات مشترک فرماندهی و کنترل به منظور هماهنگ ساختن وظایف افراد و ارتقاء آنها به حد آمادگی مطلوب؛
و)اتخاذ تصمیمات و صدور دستورالعملهایی در باب نحوة اجرای دکترین نظامی.
نیروهای مسلح کشور به منظور تحقق اهداف استراتژی نظامی باید چه زمان جنگ و چه در دوران صلح اصول دکترین نظامی را رعایت نمایند. عوامل زیادی در تعیین و شکل گیری دکترین نظامی کشور دخالت دارند که به ترتیب اهمیت عبارتند از:
استراتژی ملی همه جانبه وظیفه انطباق ماموریتهای ملی و میهنی با اهداف تئوری سیاسی کشور را برعهده دارد و در این جهت از تمامی امکانات سیاسی (دیپلماتیک)، اقتصادی، فرهنگی و نظامی بهره می گیرد. البته جنبه اجرایی آن بر عهده استراتژی نظامی است. که موظف به آماده سازی و بکارگیری نیروهای مسلح و یا تهدید به استفاده از آن می باشد و برای انجام این منظور اقدام به تدوین دکترین لازم برای نیل به پیروزی می نماید. دکترین نظامی به نوبه خود مشخص کنندة نوع و مراحل انجام ماموریتها ،سازمان نیرو، استعداد کمی و کیفی آن، نوع آموزشها و مانورهای لازم، جدول زمان بندی ساخت نیرو و منابع لازم برای نیروهای مسلح می باشد.
این عامل تاثیر بسزایی در کیفیت دکترین نظامی دارد. زیرا توانائیها و اهداف دشمن تا حد زیادی تعیین کننده نوع دکترین، حجم نیرو، اهداف و ماموریتهای نیروهای خودی می باشد. لذا از طرفین باید توانائیها و نیات طرف مقابل را کشف نموده و آنگاه وارد درگیری شوند. تهاجم ایرانیان به کشور و مردم عراق [!؟] در قادسیه صدام یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری دکترین نظامی عراق بود که این دکترین نیز از دکترین سیاسی الهام می گیرد که براساس آن هرگونه تهاجم یا توسعه طلبی دیگران یا تلاش برای تهدید حاکمیت و کنترل بخشهایی از وطن عربی را رد می کند. از اینرو، دکترین نظامی برای تحقق منویات دکترین سیاسی دست بکار شد و با ایستادگی در برابر دشمنان، آنها را از دستیابی به اهداف شوم خوش بازداشت و به دفاع میهنی عینیت بخشید [!] و توانست سیادت کامل خود را بر تمامیت ارضی و حراست از مردم ثابت نماید. این پیروزی در واقع ره آورد استعداد، کیفیت و تجهیز مطلوب نیروهای مسلح بود. در رویارویی با دشمن صهیونیستی نیز باید آزادی کامل خاک وطن [عربی] را در نظر بگیریم و با تمام استعداد به عنوان محور اصلی مبارزات آزادیبخش عربی در آن مشارکت جوئیم و البته این هدفی است که رهبری حزب و انقلاب نیز طرحهای سیاسی و نظامی برای انجام ماموریتهای مورد نیاز را ارائه کرده است. مشارکت ما در درگیریهای 1973 در فلسطین بهترین گواه بر صدق ادعاهای رهبری حزب و انقلاب در مورد نبرد سرنوشت ساز عربی است[!].
این عامل تاثیر زیادی در سازماندهی نیروهای مسلح و شیوه های نبرد آنها دارد. میزان آسیب پذیری هر کشور از ناحیه عامل جغرافیایی یا چین خوردگی جغرافیایی در اتخاذ شیوه های دفاع ملی برای حراست از کشور تاثیر زیادی می گذارد. موقعیت جغرافیایی و تاثیر آن بر قدرت دولت در دفاع از کیان خود و حراست از مردم و تمامیت ارضی کشور در موارد زیر ظاهر می گردد:
طول و شکل مرز خشکی، رودخانه ای و دریایی.
موقعیت جغرافیایی کشور در برابر کشور همجوار یا در منطقه.
مساحت یک کشور عامل مهمی در تقویت یا تضعیف نیروهای نظامی کشور می باشد.
کیفیت ناهموارهای زمین، دشتها، کوهها، تپه ها، صحراها و دریاها هر یک در شکل و استعداد نیروهای مسلح مطلوب برای دفاع مؤثر می باشد.
شرایط آب و هوایی. این عامل نیز تاثیر زیادی در حیات و فعالیت انسان دارد و شکل قدرت دفاعی مطلوب را ترسیم می کند.
امکانات و توانائیهای نیروی انسانی در تعیین سازمان نیروهای مسلح نقش مهمی ایفا می کند. کمیت جمعیت یکی از عوامل ضعف و قدرت هر کشور می باشد. از آنجا که یک کشور نمی تواند حجم بالائی از نیروی زیر پرچم را برای همیشه تحمل نماید. لذا اقدام به ایجاد سازمان نیروهای مسلح دائمی برای مقابله با تهدیدات زمان جنگ و صلح می نماید. چنین ارتشی قادر است طبق طرح بسیج ،سازماندهی خود را از زمان صلح به سازمان مناسب با شرایط جنگی تبدیل نماید.
قدرت صنعتی کشور ضامن تحقق اهداف تعیین شده از سوی رهبری سیاسی، دفاع از آن و ساخت سلاحهای لازم برای سازمان نیروهای مسلح براساس تئوری سیاسی و دکترین نظامی کشور می باشد. کشورهای بزرگ صنعتی که امکانات متنوعی برای تولید سلاحها و تجهیزات دارند از این توانائی در جهت اهداف استراتژی منطقه ای و جهان بهره می گیرند. کشورهای غیرصنعتی ناچارند تسلیحات خود را از خارج خریداری نمایند و این امر منابع مادی زیادی را به خود مصروف می دارد. چنین کشورهایی در جهت استقلال باید در پی دستیابی به امکانات تولید سلاح در داخل و ارتقاء توانائیهای صنعتی خود باشند. پیشرفت علمی و تکنولوژی باید بطور هماهنگ در سه حوزه ذیل صورت گیرد:
اولاً، ضمن دستیابی به آخرین پیشرفتهای علمی و تکنولوژیکی، مراکز تحقیقاتی را فعالتر کرده و توجه بیشتری به تربیت کادر مورد نیاز معطوف نمائیم. تبدیل شدن به یک قدرت پیشرفته صنعتی در گروه برخورد دقیق با علم و تکنولوژی است آنچنانکه تمامی کشورهای پیشرفته کنونی در حین کار به آن توجه داشته اند. ثانیاً، لازمة بهسازی تکنولوژی ملی این نیست که الگوهای علمی و تکنولوژیکی را از خارج گرفته و بطور تمام و کمال آن را بکار بست بلکه باید تمام یا بخشی از آن را متناسب با اهداف و شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور مورد بهره برداری قرار داد. ثالثاً، مونتاژ، یعنی ساختن کالایی به شیوه خاص و متناسب با اهداف و آرمانهای ملی و میهنی. آنچه در مونتاژ باید مورد توجه قرار گیرد این است که صرف تایید محاسبات فنی و اقتصادی برای مونتاژ کالایی کافی نیست بلکه باید ساخت کالای مزبور در هماهنگی کامل با استراتژی همه جانبه کشور باشد.
عوامل اقتصادی شامل منابع درآمد و ثروتهای طبیعی و صنعتی، درآمد حاصل از صادرات، موازنه تجاری و یک کشور می باشد. این عامل، پشتوانه ضروری برای تامین تجهیزات و ادوات مورد نیاز برای دفاع ملی و انجام ماموریتهای ملی و میهنی می باشد.
در کشورهای در حال رشد، تلاش اصلی در جهت رشد و سازندگی کشور است، لذا درصدی که از منابع ملی به امور دفاعی و سازماندهی نیروهای مسلح اختصاص داده می شود متناسب با حجم تهدیدات علیه آن کشور می باشد. بطور کلی درجه استقلال اقتصادی یک کشور را با شاخصهای ذیل می توان ارزیابی کرد:
سیادت کامل بر ثروتهای ملی و آزادی در کنترل و بهره برداری از منابع طبیعی استراتژیک؛
آزادی در عرضه این مواد به بازار بدون دخالت عوامل خارجی؛
آزادی در بهره برداری و مونتاژ مواد اولیه و بازاریابی برای آنها؛
ثبات نظام پولی و مقدار پشتوانه آن (طلا و غیره) و پیگیری سیاست استقراض صحیح؛
وجود تراز تجاری متعادل و تنظیم تجارت خارجی بصورتی که با کشورهای مختلف، چه در زمینه واردات و یا صادارت کالاهای اساسی روابط تجاری داشته باشد؛
درجه خودکفایی صنعتی .
اصولاً کلیه اموری که به نوعی با زندگی اجتماعی و فرهنگی کشور مرتبط باشند در زمره عوامل اجتماعی و فرهنگی قرار می گیرند که از آنجمله است: درجه پیشرفت اجتماعی، کمیت و کیفیت جمعیت، تراکم جمعیت در هر متر مربع، تعداد ملیتها، سطح فرهنگ و درجه آگاهی ملی ، درجه ایمان و تئوری سیاسی و اجتماعی و میزان مشارکت متقابل آحاد جامعه در جهت تحقق اهداف و آرمانهای ملی.
عوامل مؤثر بر همبستگی و وحدت مردم را به تریب ذیل می توان خلاصه کرد:
مقابله با تهاجم فرهنگی استعماری و تبلیغات خارجی که با منافع و اهداف ملی در تعارض می باشند؛
نشر اصول فرهنگ ملی بین مردم و تقویت آن در برابر جریانهای معارض داخلی و خارجی و مبارزه با تخریب عقیدتی و روحی؛
ایجاد روحیه مشارکت در مردم و تقویت علاقه به کار گروهی و حضور داوطلبانه در مقابله با تهدیداتی که علیه اهداف و منافع ملی وجود دارد.
منابع دکترین نظامی که نقش تعیین کننده ای در ساختار دکترین و تئوریهای رزم و شیوه های اجرای استراتژی نظامی دارند عبارتند از:
نگرش ما به تاریخ باید در چارچوب تئوری و منطبق با خصوصیات فکری امت عرب باشد. قوانین حاکم بر تاریخ امت عرب همان قوانینی هستند که تاریخ جنگ را نیز تفسیر می کنند لذا آثار و نتایج مثبت و منفی هر جنگی ارکان مهم دکترین نظامی را تشکیل می دهند. زیرا از رهگذر جنگ طولانی با دشمن می توان به اطلاعات کامل و تفصیلی در مورد نیروهای طرف و روحیه، تسلیحات و قدرت رزمی او پی برد. کسب تجارب از جنگهایی که واقع می شود ما را در دستیابی به اصول و قواعد پیروزی یاری می کند. به عبارتی می توان گفت: شیوة صحیح تکوین دکترین نظامی، پیروی از تجارب حاصل از بررسی نتایج مثبت و منفی تاریخ جنگ است. وقتی چنین تجاربی در قالب دکترین سیاسی در درستی لحاظ شوند نتایج مفیدی در تمام زمینه های تاکتیکی و استراتژیکی ببار خواهد آمد.
گسترش پیشرفتهای علمی در حوزه نظامی باعث تحول اساسی در مفاهیم نظامی گردیده است. برای مثال، اختراع تانک باعث تغییر اساسی تمامی اصول و مفاهیم گذشتة جنگی که براساس رزم پیاده نظام و سواره نظام استوار بود، گردید. این اختراع، پژوهشهای متنوعی را در باب نحوة بکارگیری و مقابله مؤثر با آن بدنبال داشت و در نتیجه، پیشرفتهای چشمگیری در زمینه ساخت دستگاههای شناسایی و دیده بانی را موجب گردید که از جمله این دستاوردها، پرواز هواپیماها در ارتفاع پائین بود که رادار دشمن را از شناسایی هواپیماهای مهاجم ناتوان می ساخت. ولی از آنجائیکه بمب افکنهای سنگین به دلیل حجم، وزن و مصرف زیاد سوخت نمی توانند مسافت زیادی را در ارتفاع پائین پرواز کنند، از این جهت شیوه هایی برای مختلف ساختن دستگاههای شناسایی و دیده بانی دشمن طراحی شد و براین اساس، ابزارهای تولید پارازیت روی فرکانس های رادیویی دشمن اختراع شد که موفقیت های چشمگیری به دنبال داشت. لذا باید گفت، هرگونه تحولی در تکنولوژی تسلیحاتی و تجهیزات جنگی تاثیر شگرفی بر ساختار دکترین نظامی بجای می گذارد.
ج) آرمانهای آینده
ما عرب هستیم و یک امت واحده؛ جغرافیایی سرزمین ما تمام موطن عربی ماست. بنابراین در بررسی تاریخ جنگها باید به این نکته توجه داشته باشیم و از پیشرفت تکنولوژی سلاحها و تجهیزات در جهت جامة عمل پوشاندن به این آرمانها بهره گیریم. به عبارت دیگر، تمامی امکانات و تجربیات تاریخی باید در جهت تحقق این اهداف بسیج شوند.
«خردمندترین افراد کسانی هستند که از تجارب دیگران درس بگیرند؛ این درس آنها را به زندگی در حال صلح یا جنگ رهنمون خواهد کرد و جاهل ترین مردم کسانی هستند که از تجارب ملل درس نیاموخته و دائماً در غفلت دردناک و کشنده به سر می برند.» البته اقتباس و الگو قرار دادن تجارب دیگران بطور مستقیم و بدون دخل و تصرف یک عمل اشتباه است زیرا آنچه با اهداف و ماموریتهای یک کشور متناسب است ممکن است تناسبی با شرایط کشور دیگر نداشته باشد و نتوان آن را در مورد کشور اخیر بکار بست. از جمله، پیوستن برخی کشورها به اتحادها و پیمانها (مانند پیمان ناتو و ورشو) به این امید که اقدامات مشترک باعث پیروزی تمامی کشورهای عضو گردد، از جملة همین اشتباهات است . براین اساس، باید توجه داشت آنچه از تجربه سایر کشورها به دست می آید فقط جزئی از دکترین نظامی کشور دیگر را ممکن است تکمیل نماید.
با توجه به مطالب مطروحه در صفحات پیشین، مراحل تکوین دکترین نظامی را بصورت زیر می توان ترسیم کرد:
یکی از مسائل که باید همواره مدنظر قرار گیرد شناخت تهدیدات و وضعیت موجود نیروهای مسلح است . پس از درک تهدیدات، باید سازماندهی نیروهای مسلح و آموزش و تجهیز آنها به جدیدترین تکنیکهای رزمی و فنی و گسترش یگانهای پشتیبانی صورت گیرد تا سازمان رزم برای انجام هر نوع ماموریتی در استای اهداف مقدس کشور و مقابله با تجاوزات احتمالی از آمادگی کافی برخوردار باشد. ماموریتهای کلی نیروهای مسلح را به صورت ذیل می توان خلاصه کرد:
1-حراست از انقلاب: دفاع از انقلاب به درون مرزهای کشور محدود نمی گردد و لوازم این دفاع نیز، منحصر به فعالیتهای نظامی نیست. انقلاب را باید پدیده ای فراتر از مبارزات میهنی و به عنوان انقلابی مردمی که رسالت آن سراسر وطن عربی را در بر می گیرد، مورد ملاحظه قرار داد و در این جهت از تمام امکانات و تجهیزات بهره گرفت. برای اینکه دشمن به فکر تجاوز نیافتد باید او را در زمان ممکن در داخل سرزمین خود ضعف و خسته کرد و نیروی او را با روشهای انقلابی نابود ساخت. در این راستا، اهتمام به تقویت ارتش ، یک ضرورت است.
2-حفاظت از تمامیت ارضی و مردم کشور: برای تحقق این مهم، کشور نیازمند نیروی زمینی شایسته و مجهز می باشد. نیروی زمینی لایق باید قدرت انجام موارد ذیل را داشته باشد:
توانایی مراقبت مستمر از مراکز حیاتی؛
تشخیص و برآورد چگونگی و شدت تهدید و آمادگی برای مقابله با آن؛
توانایی جهت محدود کردن این تهدید؛
محافظت مستمر از مردم در شرایط مختلف و در مقابل انواع تهدیدات.
عناصری از قبیل جیش الشعبی ، نیروهای امنیت ملی، اطلاعات کل، ضد اطلاعات و نیروهای گارد مرزی می توانند دوشادوش نیروهای زمینی در بعضی از ماموریتهای فوق شرکت کنند.
3-محافظت از آسمان کشور و حمایت سایر نیروها از طریق ایجاد پوشش هوایی.
نیروی هوایی برای انجام این مهم باید توانائیهای ذیل را داشته باشد.
مراقبت مستمر در تمام شرایط و بخصوص در شرایط جنگ الکترونیکی؛
تشخیص و اقدام بموقع جهت مقابله با هرگونه تجاوز به حریم هوایی کشور بدون در نظر گرفتن نوع، منبع و درجه خطر آن تجاوز؛
محدود کردن و از بین بردن انواع تهدیدات؛
تامین و پشتیبانی نیروی زمینی از طریق ایجاد پوشش هوایی مناسب.
برای این منظور باید حجم نیروی هوایی با حجم نیروی زمینی و میزان آسیب پذیری یا کارآیی آنان تناسب داشته باشد. همین مساله درباره پشتیبانی از نیروی دریایی نیز صادق است. از آنجا که نیروی دریایی بعضاً مسافتهای طولانی در دریا می پیماید، از این جهت هرچه مسافت کمتر باشد اعتماد به حمایت نیروی هوایی بیشتر است در غیر این صورت گاهی لازم می آید نیروی دریایی یگانهای هوایی مخصوص بهمراه داشته باشد.
4-حفاظت از آبهای کشور و راههای ارتباطات دریایی و تجاری.
نیروی دریایی مسئول حفاظت آبهای کشور در مقابل تهدیداتی است که از ناحیه دریا ممکن است وجود داشته باشد. وسعت این تهدیدات بستگی به مساحت کشور و طول سواحل دریایی دارد. بطور کلی نقش نیروی دریایی در موارد ذیل خلاصه می شود:
مراقبت مستمر از سواحل و محدوده هوایی / دریایی کشور بویژه در شرایط جنگ خودی یا خارج از آن.
5-ماموریتهای ملی
اصلی ترین ماموریت ملی انجام رسالت تاریخی در دفاع از امت عربی است. در همین راستا مشارکت در نبرد آزادیبخش عربی به منظور اعاده کامل حقوق غصب شده فلسطینیان و آزادسازی کامل خاک وطن عربی در صدر اولویتها قرار دارد. علاوه براین، تامین نیازهای مبارزه ملی در سطح موطن عربی و کمک مادی و معنوی به جنبشهای آزادیبخش از اهمیت مشابهی برخوردارند. تامین امنیت خلیج عربی [فارس] و آزادی ارتباط دریایی با جهان خارج از جایگاه ویژه ای در ماموریتهای ملی برخوردار است.
6-سرانجام، کمک و همکاری با جنبشهای آزادیبخش سراسر جهان یکی از اهداف تئوری انقلاب و حزب بعث در جهت رهایی از ظلم و استعمار است.
منظور از تعیین استعداد و سازمان نیروهای مسلح برآورد نهایی این نیروها و افزایش آنها به سطح مطلوب عملیاتی است و این امر از طریق بررسی های تاکتیکی و تمرینات عملی عمومی به منظور پی بردن به نقاط قوت و ضعف نیروها و تعیین درجه کارآیی آنها صورت می گیرد.
این نیروها عبارتند از:
ـ نیروی زمینی
ـ نیروی هوایی
ـ نیروی دریایی
ـ هر نیروی دیگری که در آینده سازماندهی خواهد شد مانند پدافند هوایی.
ـ نیروهای دفاع ملی شامل:
1-نیروی جیش الشعبی
2-نیروی گارد مرزی
3-نیروهای امنیتی داخلی (شهربانی، امنیت و اطلاعات)
این عمل در سه مرحله صورت می گیرد که این مراحل به نوبة خود با یکدیگر در ارتباط می باشند:
اول ـ سازماندهی و پشتیبانی نیروهای مسلح
مساله سازماندهی در دو مقوله «سازماندهی» و «ارتباط» مورد توجه قرار می گیرد.
1-سازماندهی
الف) سازماندهی نیروها به نحوی کا با منابع مادی، نیروی انسانی و نوع ماموریتهای محوله هماهنگی داشته باشد.
ب) سازماندهی فرماندهی ها و ارتباطات
ج) سازماندهی وسایل خودکار و کامپیوترها
2-ارتباط
الف) ارتباط با مؤسسات غیرنظامی
ب) ارتباط با نیروهای عرب و دوست
دوم ـ استفاده از نیروهای مسلح
استفاده از نیروها طی مراحل ذیل صورت می گیرد:
1-تهیه طرحهای استفاده از نیروهای مسلح (طرح مانور)؛
2-تهیه طرحهای دفاعی به منظور ایجاد امنیت و پشتیبانی کشور؛
3-تهیه طرحهای پشتیبانی به مفهوم گستردة آن؛
4-تهیه طرحهای عملیاتی که برای استفاده از نیروهای مسلح طراحی شده و یا طرحهای پشتیبانی که جهت اجرای سیاست نظامی در آینده طراحی خواهند شد؛
5-طرحهای پشتیبانی؛
6-دکترین نظامی. تمامی طرحهای نظامی بایستی با دکترین نظامی کاملاً مطابق و هماهنگ باشد و این رابطه باید در فکر و عمل حاکم گردد.
سوم ـ استراتژی منابع
استراتژی منابع یکی از عناصر استراتژی نظامی است که وظیفه تهیه و تثبیت منابع و سازماندهی و نگهداری آنها را برعهده دارد. این استراتژی از دو عنصر ذیل تشکیل می گردد:
1-منابع نیروی انسانی؛
2-منابع مادی (تجهیزات)
تنظیم استراتژی منابع در امر طراحی، برنامه ریزی ، اجرا و کنترل آن براساس طرحهای مرحله ای درازمدت (ده ساله) یا کوتاه مدت (پنج ساله) صورت می گیرد. در این مرحله موارد ذیل مورد توجه قرار می گیرند:
کیفیت؛
کمیت؛
درجه کارآیی و استعداد؛
سابقه تمرینات و تجارب قبلی؛
آموزش، انضباط و ایمان.
بررسی امکان پیشرفتهای احتمالی ـ پی بردن به احتمال پیشرفت و وقوع تحولاتی در آینده از رهگذر مطالعه و بررسی نظریه های ملی و جهانی و پیشرفتهایی که در روشهای مانور و عملیات یا تجهیزات و تسلیحات بوجود آمده میسر می گردد.
الف) تئوری
تئوری . محور دکترینی است که از بطن استراتژی کامل منویات رهبری سیاسی منبعث می گردد. وجود تئوری نظامی موجب می گردد نیروها بدانند که در کارهای روزمره خود در پی چه هدفی هستند و به چه اموری باید پایبند باشند.
مهمترین عناصر تشکیل دهندة تئوری عبارتند از:
تئوریهای سازماندهی جاری؛
فلسفه دفاع که بوسیلة دولت تدوین و ارائه می گردد؛
روش و متد، یعنی گرایش به روش منظم و هماهنگ در عمل.
اجراء در بعد نظامی عبارتست از: تمرینات عملی در هر زمینه ای که سیستم دفاعی ایجاب می نماید. بین تئوری و اجرا رابطه محکمی وجود دارد. این دو عواملی هستند که براساس آنها می توان دکترین نظامی صحیح و دقیق برای کشور تدوین نمود. مهمترین عناصر اجرا یا تمرینات عبارتند از:
دستاوردهای حقیقی و تفکر واقعی همراه با عمل؛
ساختار نیروهای موجود؛
طرحهای آماده برای اجرا؛
وسیله، یعنی منابع انسانی و مادی موجود، متناسب با نوع عمل و تمرین.
با توجه به ویژگی جنگهای کنونی که در آنها پدیده سرعت و غافلگیری شدیداً متداول است، سازماندهی و حفظ نیروهای مسلح با توان رزمی عالی در زمان صلح که قادر به سد تهاجم و نفوذ دشمن به خاک کشور باشند، اجتناب ناپذیر می باشد. روش اجرای دکترین نظامی بدین شرح است.
تکمیل مراحل ساخت دکترین نظامی و سازمان رزم نیروهای مسلح که براساس نوع تهدیدات و خطراتی است که بر کشور عارض می گردد (چنانکه قبلاً اشاره شد)؛
برنامه ریزی برای دفاع از وطن؛
گسترش استراتژیک نیروهای مسلح؛
طرحهای بسیج (فراخوانی) نیروهای مسلح؛
تهیه طرح مانور نیروها و پشتیبانی آنها؛
ارتقاء کیفیت آموزش به سطح مطلوب رزمی؛
آماده سازی فکری و سیاسی نیروها؛
آماده سازی میادین رزم؛
ارزیابی توان رزمی.
هر کشوری باید دارای یک سیاست دفاعی قدرتمند باشد که براساس آن از توانایی لازم برای دفع دشمن، دفاع از وطن و کاهش خسارات ناشی از تهاجم دشمن، ایستادگی در جنگ درازمدت و حفظ روحیه و اراده رزمی باری تحقق اهداف دولت و آرمانهای ملت برخوردار باشد. طبیعی است بدون تهیه برنامه ای دقیق و زمان بندی شده از طرف دولت و نیروهای مسلح، پیروزی متصور نیست. چنین برنامه ای تمامی عناصر دولت، ملت و بخشهای اساسی اقتصاد، تبلیغات، دستگاههای امنیتی، اطلاعات، ارتش مردمی و دفاع شهری را به یاری می طلبد، برنامه تفصیلی تحت عنوان طرحهای عملیاتی از سوی وزارت دفاع تهیه و تدوین می گردد.
تکمیل سازمان رزم و سازماندهی گردانها و تیپها و گسترش استراتژیک آنها در کشور بایستی تامین کننده موارد ذیل باشد:
الف ـ گسترش تیپها و گردانهای نیروهای سه گانه و استقلال آنها در منطقه (یا در مجاورت آن) در امتداد مرزهای کشور. این عمل بدین منظور صورت می گیرد که مانعی در برابر نفوذ و تهاجم احتمالی دشمن ایجاد نماید؛
ب ـ رساندن نیروهای فوق به استعداد و آمادگی کامل؛
ج ـ بسیج و انتقال نیروهای موجود در عمق کشور به خطوط مقدم منطقة عملیاتی. این امر مستلزم آن است که از نظر جغرافیایی فضای لازم برای گسترش و مانور این نیروها به اقتضای نقش آنها در طرحهای عملیاتی وجود داشته باشد؛
دـ گسترش نیروی هوایی و تجهیزات پدافند هوایی در مناطق، به منظور ایجاد پوشش هوایی روی اهداف حیاتی و خطوط مقدم منطقه عملیاتی؛
ه ـ بسیج و انتقال یگانها و واحدهای پشتیبانی به مناطق مورد نیاز؛
و ـ گسترش پایگاههای فرماندهی در رده های بالا و پایین.
منظور از بسیج یا فراخوانی، گردآوری تمام نیروهای دولت و منابع انسانی، مادی، فکری و معنوی و تغییر کاربری آنها به اقتضای شرایط از حالت صلح به وضعیت چگونگی می باشد. این امر براساس تصویب شورای فرماندهی انقلاب و به پیشنهاد شورای عالی دفاع صورت می گیرد.
منظور از بسیج (فراخوانی) نیروهای مسلح تغییر شرایط آنها از معیارهای دوران صلح به معیارهای زمان جنگ می باشد. در چنین وضعیتی نیروها برحسب درجة اعلام بسیج عمومی در قالب گردانهای احتیاط تکمیل می گردد. باید توجه داشت که این گردانها و سازمان جدید نیرو، برای زمان جنگ و جدای از سازمان ارتش دائمی کشور می باشد. معمولاً دورنمای یک جنگ طولانی، مسئولین کشور را به پیش بینی برای ایجاد نیروهای احتیاط سوق می دهد. این سازمانها که سازمان «جنگ» نامیده می شوند معمولاً بعد از پایان جنگ منحل شده و تنها استخوان بندی آنها برای استقبال از نیروهای احتیاط در دوره های سالیانه یا ماهیانه در غالب بسیج عمومی باقی می ماند. در برخی موارد نیز این نیروها در سازمان رزمی ارتش ادغام شده و بصورت دائمی بکار گرفته می شوند.
طرح مانور به منزلة ستون فقرات انجام عملیات می باشد. این طرح پس از برآورد کامل وضعیت تهیه می گردد و در آن اهداف و ماموریتهای مورد نظر، مناطق تجمع، نیازهای مناطق، چگونگی انتقال نیروهای عملیاتی و احتیاط و پشتبیانی نیروهای مانوری مورد بررسی و دقت نظر قرار می گیرند.
وزارت دفاع با صدور نشریه سالانه آموزش، رهنمودهای کلی برای آموزش نیروهای مسلح (قرارگاهها و نیروها) ارائه می نماید. بدیهی است آموزش مزبور در راستای اهداف استراتژی نظامی و در نهایت، استراتژی کامل ملی است.
براساس دکترین سیاسی، سازمان نیروهای مسلح با آماده سازی فکری، سیاسی و روانی تکمیل می شود. این آماده سازی ضمن تبیین و توجیه هدفی که رزمندگان و نیروهای مسلح به خاطر آن می جنگند، زمینه ساز ارتش عقیدتی هدفدار و مؤمن می گردد که قادر به انجام ماموریتهای ملی و میهنی و مقاومت علیه هر نوع فعالیت خصمانه خواهد بود.
سواحل، دریاها، جزایر یا آسمان و تمامی نقاط استراتژیک مانند مراکز اقتصادی، صنعتی، اجتماعی، فرهنگی، اداری و سیاسی، همگی در زمرة میدان عملیاتی محسوب می گردند. در این میان، مناطق تجمع، تردد و مانور نیروهای مسلح و آن بخش از اراضی میهن و خاک دشمن و یا همسایة دوست که احتمال عملیات نظامی در آن وجود دارد، مشمول آماده سازی می گردند. صحنه عملیات ممکن است زمینی و یا دریایی باشد. آماده سازی در سطوح گسترده صورت می گیرد و از آماده سازی سیستم فرماندهی، کنترل و ارتباطات، فرودگاهها، مراکز حیاتی، آماده سازی مناطق تجمع و استحکامات پدافندی که در مناطق عملیات، مناطق مرزی و در عمق کشور مستقر می باشند گرفته تا شبکه راهها و ارتباطات حیاتی و را در بر می گیرد.
دفاع شایسته از وطن جز با آمادگی برای عملیات و مقابله با دشمن ممکن نیست. به بیان دیگر، رابطة محکم و مستقیمی بین آمادگی برای عملیات و مساله دفاع از وطن وجود دارد. از این جهت، ارزیابی مستمر توان رزمی از طریق مانور و تمرینات و بازیهای جنگی ، بررسی و تحقیق پیرامون تحولات حاصله در شرایط جهانی و تجدید نظر در معیارها و شیوه ها و تجهیز و تسلیح سازمان نظامی به تناسب نیازها و تهدیدات موجود، امری است که نباید لحظه ای از آن غافل شد.
گزیدة فرهنگ و اصطلاحات نظامی ـ استراتژیک
درک و شناخت کامل مفاهیم هر رشته تحقیقی – مطالعاتی بدون دستیابی و احاطه نسبی به دایره اصطلاحهات و تعابیر اختصاصی آن رشته امکانپذیر نیست. به عبارت دیگر، اصطلاحات ویژه هر رشته عملی بمثابه الفبای آن رشته محسوب می گردد که بدون فراگیری آن، فهم عمیق مضامین و محتوای موضوعات مطروحه میسر نمی گردد. خصوصاً، امروزه با گسترش مباحث مربوط به مسائل استراتژیکی، تسلیحاتی، تاکتیکی و تکنولوژی نظامی لزوم داشتن فرهنگ نظامی بیشتر احساس می شود. لذا بمنظور آگاهی خوانندگان ، گزیده ای از اصطلاحات و تعابیر رایج در مباحث نظامی در مجموعه زیر ارائه می شود.
سیستم موشک ضد بالستیک ANTI-ballistic Missile system (ABM) سیستم موشکی برای رهگیری و انهدام موشکهای قاره پیما و کلاهکهای آن در حین پرواز.
پیمان ضد موشک بالستیک Anti Ballistic Missile Treaty (ABM) پیمانی که در جریان مذاکرات سالت 1 در سال 1972 بین امریکا و اتحاد جماهیر شوروی امضا شد و براساس آن گسترش، آزمایش و استقرار موشکهای بالستیک در دریا، هوا، فضا و همچنین تولید موشکهای آی. بی. ام از نوع زمین پایه منع گردیده است.
منطقه آتلانتیک تا اورال (Attu. Zone) پیمان 1990 منطقه آتلانتیک تا اورال در خصوص نیروهای نظامی متعارف در اروپا. براساس این پیمان سقف محدودیت تسلیحاتی ناتو و ورشو در منطقه آتلانتیک تا اورال تعیین شد.
موشک بالستیک Ballistic Missile موشکی که یک منحنی بالستیکی را تا زمانیکه سوخت آن پایان می یابد، طی میکند (بخشی از این مسیر ممکن است در خارج از جو زمین باشد.)
سلاح شیمیایی مرکب Binary chemical weapon گلوله یا وسیله ای که با دو نوع عامل شیمیایی و مسمومیت نسبتاً پایین پر می شود و پس از پرتاب به سوی هدف، مواد آن با هم ترکیب شده و عامل شیمیایی بسیار خطرناکی همچون گاز اعصاب را بوجود می آورد.
سلاح بیولوژیکی (B.W) Biological Weapon ارگانیزم زنده ای که به لحاظ ماهیت آلوده کننده اش و یا مواد مشتق از آن برای ایجاد بیماری یا به هلاکت رساندن انسان، حیوانات و گیاهان در جنگ بکار می رود. این سلاح قدرت تهاجمی افراد، حیوانات و گیاهان را مورد حمله قرار می دهد.
سلاح شیمیایی (C.W.) Chemical Weapon عوامل شیمیایی ـ به حالت گاز، مایع و جامد ـ که به خاطر اثرات سمی مستقیم بر روی انسان ، حیوانات و گیاهان و به منظور مختل ساختن توان دفاعی آنها بکار گرفته می شود.
دایره پراکندگی احتمال (C.E.P) (دایره سنجش میزان خطا) Circular error Probable معیار دقت عمل موشک از جمله شعاع دایرة عمل و میزان دقت در هدفگیری آن . براساس این معیار انتظار می رود 50 درصد ار سلاحها در هدفگیری دچار خطا می شوند.
کنفرانس خلع سلاح (C.D.) Conference on Disarmament گروه چند جانبه مذاکره کنده در زمینه کنترل تسلیحات مرکب از 39 کشور از جمله تمامی اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل ـ متحد می باشد که مقر آن ژنو است. کنفرانس خلع سلاح گزارش خود را به جامعه ملل ارائه می دهد. فدراسیون روسیه در سال 1991 کرسی اتحاد جماهیر شوروی سابق را اشغال کرد.
سلاح متعارف Conventional Weapon سلاحی که قدرت تخریب و کشتار جمعی ندارد.
کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا (CSCE) Conference on security and cooperation in Europe. کنفرانسی که در سال 1973 با شرکت تمامی دولتهای اروپایی ـ بجز آلبانی ـ باضافه امریکا و کانادا شروع بکار کرد. این کنفرانس در سال 1975 بیانیه هلسینکی را در زمینه امنیت و خلع سلاح در اروپا منتشر ساخت. اجلاسهای بعدی این کنفرانس در بلژیک 78-1977- مادرید 83-1980، وین 89-1986 و هلسینکی 1992 برگزار شدند . اجلاس سران دولتهای عضو کنفرانس امنیت و همکاری اروپا در ژولای 1992 برگزار گردید. تا تاریخ 24 مارس 1992 این کنفرانس 51 عضو به شرح ذیل داشت: تمامی دولتهای اروپایی به اضافه امریکا، کانادا و جمهوریهای شوروی سابق از جمله جمهوریهای آسیایی. به این ترتیب عضویت در کنفرانس مزبور به خارج از اروپا گسترش یافته است.
ارگانهای اصلی کنفرانس امنیت و همکاری اروپا که در سال 1990 ایجاد شدند عبارتند از: شورای وزاری خارجه، کمیته مقامات عالیرتبه، دبیرکل، مرکز جلوگیری از جنگ در وین، اداره نهادهای دمکراتیک و حقوق بشر در ورشو و مجمع پارلمانی.
مذاکره درخصوص نیروهای مسلح متعارف در اروپا Conventional Aramed Forces in Europe Negotiation مذاکره ای که در وین بین 23 کشور عضو پیمانهای ناتو و ورشو در خصوص تقلیل نیروهای متعارف اروپا در سال 90-1989 برگزار گردید. هدف این مذاکرات دستیابی به توافق در زمینه تقلیل پرسنل نظامی در منطقه آتلانتیک تا اورال (Attu) بود. این مذاکرات در ژانویه 1992 با شرکت فدراسیون روسیه، اوکراین و روسیه مفید بعنوان اعضای جدید ادامه یافت.
پیمان نیروهای مسلح متعارف در اروپا (CFE) Conventional Armed Forces in Europe Treaty این پیمان در سال 1990 از سوی 22 کشور در پاریس به امضاء رسید و براساس آن سقف محدویت قراردادی تجهیزات در منطقه آتلانتیک تا اوکراین مشخص گردید. در اجلاس شورای وزرای خارجه کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا در 31-30 ژانویه 1992 جمهوریهای شوروی سابق متعهد به پیوستن به پیمان نیروهای مسلح متعارف در اروپا شدند.
موشک کروز Cruise Missile موشک هدایت شونده، خود کششی و بدون سرنشین که معمولاً برای دورماندن از دید رادارهای دشمن در سطح بسیار پایین پرواز می کند. این نوع موشک قابل پرتاب از هوا، زمین و دریا بوده و می تواند به کلاهکهای جنگی متعارف ، هسته ای و یا شیمیایی مجهز شود.
گفتگوهای دفاع و فضا Defence and space talks گفتگوهایی که از سال 1985 بین امریکا و اتحاد جماهیر شوروی (سابق) تحت عنوان مذاکرات فضا و سلاحهای اتمی در ژنو در مورد موشکهای بالستیک و وسایل جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی در فضا انجام گرفته است.
توانایی وارد ساختن ضربه نخست First –strike capability توان فرضی وارد آوردن یک حمله اتمی به نیروهای اتمی استراتژیک دشمن که امکان وارد ساختن ضربه دوم از جانب دشمن را از بین می برد.
پاسخ انعطاف پذیر Flexible response دکترین ناتو برای عکس العمل در مقابل حمله دشمن با تمامی سلاحهای موجود از جمله استفاده از سلاحهای اتمی.
موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) intercontinental ballistic Missile موشک باستیک با برد بیش از 5500 کیلومتر.
نیروهای هسته ای میان برد(INF) intermediate – rengenuclear forces موشکهای هسته ای با بردی از 1000 تا 5500 کیلومتر.
پیمان نیروی هسته ای میان برد (INF) intermediate – renge nuclear forces treaty پیمان منعقده بین آمریکا و شوروی در مورد برچیدن موشکهای میان برد و کوتاه برد(1) که در سال 1987 امضاء و در سال 1988 به اجرا گذاشته شد. براساس این پیمان امریکا و شوروی متعهد شدند کلیه موشکهای زمین پایه با برد 500 تا 5500 کیلومتر و سکوهای پرتاب آنها را تا اول ژوئن 1991 منهدم سازند.
آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) international Atomic Energy Agency آژانس بین المللی انرژی اتمی دارای ستادهایی در وین می باشد و طبق اساسنامه اش که از سال 1957 به مورد اجرا گذاشته شد دارای دو هدف عمده است: 1-افزایش استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی 2-مراقبت از اینکه فعالیتهای هسته ای برای اهداف نظامی بکار گرفته نشوند.
کمیسیون مشترک تحقیق و بازرسی (JCIC) Joint Compliance and Inspection Commision. کمیسیون مشترک اتحاد جماهیر شوروی و امریکا که در پیمان استارت بعنوان مجمعی برای حل و فصل مسائل و مشکلات و بحث پیرامون بهبود نحوه اجرای مفاد پیمان استارت تشکیل شد.
کیلوتن (KT) Kiloton مقیاس اندازه گیری بار انفجاری یک سلاح اتمی معادل با شدت انفجار 1000 تن تی. ان. تی. (بمبی که در جنگ دوم جهانی بر سر هیروشیما انداخته شد دارای بار انفجاری در حدود 12 تا 15 کیلو تن بود.)
سکوی پرتاب Launcher وسیله پرتاب موشک. سکوی پرتاب موشک بالستیک قاره پیما زمین پایه بوده و ممکن است ثابت یا متحرک باشد. سکوهای پرتاب موشکهای بالستیک پرتاب شونده از زیر دریا در زیردریاییها نصب می شوند.
وزن پرتاب Iaunch – Weight وزن یک موشک بالستیک کاملاً انباشته در زمان پرتاب.
مگاتن (MT) Megaton مقایس اندازه گیری بار انفجاری یک سلاح اتمی معادل با شدت انفجار 1 میلیون تن تن. ان. اتی.
کلاهکهای چندپیکانه مستقل (MIRV) Multiple independency targetable re-entry Vehicle کلاهک چندپیکانه که بوسیله موشک اتمی حمل می شود و تمامی کلاهکها فقط به سمت یک هدف حرکت می کنند.
انهدام قطعی دو جانبه (MAD) Mutual assured destruction بازدارندگی دوجانبه که برپایه توانایی قدرتهای اتمی در وارد ساختن ضربة غیرقابل تحمل به یکدیگر در یک جنگ اتمی استوار است.
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (NATO) North Atlantic treaty Organization این پیمان در سال 1949 با شرکت 12 دولت بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، انگلستان و امریکا تاسیس گردید و در سال 1991 با پیوستن کشورهای آلمان فدرال، یونان، اسپانیا و ترکیه تعداد اعضای آن به 16 عضو رسید. (فرانسه و اسپانیا در ساختار نظامی هماهنگ ناتو شرکت ندارند.)
مذاکرات فضا و سلاحهای اتمی Nuclear and space talks مذاکراتی که در سال 1985 در ژنو بین آمریکا و شوروی (سابق) در مورد سلاحهای اتمی میان برد، سلاحهای اتمی استراتژیک و سلاحهای فضایی آغاز شد.
مذاکرات آسمانهای آزاد Open Skies Talks در سال 1989 بوش رئیس جمهور امریکا ایده رژیم تجسس هوایی در آسمانهای آزاد را که بوسیله آیزنهاور در سال 1955 به اجرا گذاشته شده بود، احیاء کرد و پیشنهاد نمود که پرواز مجاز شناسایی نظامی غیرمسلحانه و غیرنظامی بر فراز قلمرو آمریکا، شوروی و متحدین آنها در ناتو و ورشو انجام شود. در سال 1990 امریکا و شوروی در مورد طرح اصلی پیمان کنفرانس آسمانهای آزاد در اتاوا به توافق رسیدند. این پیمان توسط 25 عضو ناتو و ورشو در وین و در 24 مارس 1994 به امضاء خواهد رسید.
انفجار هسته ای صلح آمیز (PNE) Peaceful nuclear explosion استفاده از انفجار هسته ای برای اهداف غیرنظامی از قبیل کندن کانال، پناهگاه و یا ایجاد غارهای زیرزمینی.
نیروهای اتمی میان برد (SNF) Short – range nuclear forcces سلاحهای هسته ای با برد بیش از 500 کیلومتر که توسط پیمان INF محدود نگردیده است.
کمیسیون بررسیهای ویژه (SVC) Special Verification Commission گروه مشورتی امریکا و شوروی که براساس پیمان سالت در سال 1987 برای اجرای این پیمان ایجاد شد.
کمیسیون مشورتی دائمی (SCC) Standing Consultative Commission گروه مشورتی امریکا و شوروی که براساس توافقات سالت به منظور ارتقاء اهداف و اجرای توافقات بعمل آمده تشکیل شد.
مذاکرات محدودیت سلاحهای استراتژیک (SALT) Strategic Arms Limitation Talks مذاکرات بین آمریکا و شوروی که در سال 1969 جهت محدود کردن سلاحهای اتمی استراتژیک تهاجمی و تدافعی دو کشور آغاز شد. پیمان سالت 1 و پیمان A.B.M در سال 1972 امضاء شد. این مذاکرات در سال 1979 به دنبال امضاء پیمان سالت 2 به پایان رسید.
مذاکرات کاهش سلاحهای استراتژیک (START) Strategic Arms Reduction Talks مذاکراتی که در سال 1982 بین شوروی سابق و آمریکا بمنظور کاهش سلاحهای اتمی استراتژیک دو طرف آغاز شد . این مذاکرات در سال 1983 مدتی بتعویق افتاد و سپس تحت عنوان مذاکرات فضا و سلاح اتمی که در سال 1985 در ژنو آغاز شد، ادامه یافت. پیمان استارت در سال 1991 به امضاء رسید.
پیمان کاهش سلاحهای استراتژیک (استارت) Strategic Arms Reduction Talks (START) Treaty پیمان شوروی – آمریکا که در ژولای 1991 در مسکو به امضاء رسید. طبق این قرارداد، سلاحهای اتمی استراتژیکی تهاجمی آمریکا و شوروی در یک مقطع 7 ساله کاهش می یابد. این پیمان محدودیتهایی را برای بکارگیری موشکهای چندپیکانه هسته ای ـ استراتژیک و سایر سلاحهای اتمی وضع کرده است.
ابتکار دفاع استراتژیک (SDI) Strategic Defence initiative این طرح از سوی رونالد ریگان در سخنرانی جنگ ستارگان در سال 1983 پیشنهاد گردید. هدف طرح مزبور تحقیق و توسعه سیستمهایی است که قادر به رهگیری و انهدام سلاحهای هسته ای در حال پرواز می باشند که بوسیله این سیستمها می توان آمریکا را از حمله اتمی حفظ کرد. این برنامه در سال 1990 آغاز شد و در سال 1991 با آزمایش سیستمهای ای. بی . ام برای دفاع سرزمینی از قاره آمریکا در مقابل حمله محدود موشکهای بالستیک سرعت گرفت.
سلاحهای اتمی استراتژیک Strategic nuclear Weapons موشکهای بالستیک قاره پیما، موشکهای بالستیک پرتاب شونده از زیر دریا و هواپیماهای حامل سلاحهای اتمی قاره پیما (با برد بیش از 5500 کیلومتر) که قادرند وارد قلمرو سایر قدرتهای دارای سلاحهای اتمی ـ استراتژیک شوند.
موشکهای بالستیک پرتاب شونده از زیردریا (SLBM) Submarine –Iaunched ballistic Missile موشکهای بالستیک پرتاب شونده از زیردریائیها با بردی بیش از 5500 کیلومتر.
هدایت موشک terminal guidance هدایت موشک در مرحله نزدیک شدن به هدف.
نیروی هسته ای میدانی (INF) Theatre nuclear forces سلاحهای هسته ای با برد 5500 کیلومتر و بیشتر. در پیمان 1974 نیروهای هسته ای میان برد و موشکهای هسته ای به موشکهای با برد متوسط 1000 تا 5500 کیلومتر و کوتاه برد با 100 تا 500 کیلومتر دسته بندی شده اند. این پیمان همچنین بر سلاحهای هسته ای غیر استراتژیک نیز اطلاق می گردد. سلاحهای هسته ای با برد بیش از 500 کیلومتر نیروهای هسته ای کوتاه برد نامیده می شوند و سلاحهایی با برد 150 تا 200 کیلومتر را اغلب نیروهای هسته ای میدانی می گویند.
وزن پرتاب Throw Weight مجموع وزن پیکانهای چندگانه موشکهای بالستیک.
-
پاورقی
(1) اصطلاح «کوتاه برد» به موشکهای با برد پانصد تا یکهزار کیلومتر و «میان برد» موشکهای با برد یکهزار تا پنج هزار و پانصد کیلومتر اطلاق می گردد.