تنگی نفس چگونه به وجود می­آید؟

همان طور که می­دانید، مهمترین کار ریه، رساندن اکسیژن به بدن و دفع دی اکسید کربن است.

در ریه­ها حدود سیصد میلیون کیسه­ی هوایی با دیوار بسیار نازک وجود دارد که از راه این دیوارهای نازک تبادل گازی صورت می­گیرد. در جدار این کیسه­های هوایی مویرگ­های ریزی قرار دارند که خون را برای تبادل گازها به سطح این کیسه­های هوایی می­آورند.

وقتی بیماری­های مزمن انسدادی ریه ایجاد می­شود، دیواره­های مجاری هوایی کوچک ونیز کیسه­های هوایی خاصیت ارتجاعی خود را از دست می­دهند، بنابراین به خوبی منقبض نمی­شوند. دیواره­های مجاری هوایی ضخیم می­شود، در مجاری هوایی کوچک این ضخیم شدن باعث انسداد مجرا و در مجاری بزرگ­تر باعث کاهش قطر مجرای عبور هوا می­شود.

از طرف دیگر مجاری عبور هوا با خلط مسدود می­شود که این اخلاط غلیظ بوده و بعضی وقت­ها باعث انسداد کامل مجرا می­شوند.

هنگام عمل دم، ریه­ها منقبض می­شوند و هوا وارد آن­ها می­شود. در هنگام بازدم به خاطر افزایش فشار داخل قفسه­ی سینه، مجاری هوایی که حالا تنگ تر هم شده­اند، بسته می­شود. در نتیجه هوای وارد شده به کیسه­های هوایی نمی­تواند خارج شود.

این پدیده باعث ایجاد دو مشکل جدی می­شود که این دو مشکل تبادل گازها را مختل می­کند. اولین مشکل این است که میزان هوایی که وارد کیسه هوایی می­شود، با میزان خونی که به آن وارد می­شود تناسبی ندارد.

در برخی از کیسه­های هوایی خون به میزان کافی وارد می­شود، ولی هوای وارد شده کم است. در حالی که در برخی دیگر از کیسه­های هوایی، اکسیژن به میزان کافی وارد می­شود، ولی جریان خون کافی برقرار نمی­شود. در این حالت هوای تازه نمی­تواند به مناطقی که جریان خون کافی دارند، برسد. هر دو حالت منجر به این می­شود که اکسیژن به میزان کافی وارد جریان خون نشود.

مشکل دوم این است که عبور هوا از راه مجاری باریک و در برخی مواقع، نیمه مسدود شده، به سختی صورت می­گیرد و هر روز این کار سخت تر و سخت تر می­شود. این مسأله باعث خسته شدن عضلات تنفسی شده، با گذشت زمان به تدریج آن­ها را در امر رساندن هوای کافی به کیسه­های هوایی ناتوان می­سازد.

وجود جریان کافی هوا در کیسه­های هوایی برای دفع دی اکسید کربن حیاتی است. اگر جریان هوا در کیسه­ی هوایی کافی نباشد، میزان دی اکسید کربن در خون بالا رفته و میزان اکسیژن کاهش می­یابد.

توجه داشته باشید، استنشاق اکسیژن از راه ماسک یا کپسول اکسیژن فقط می­تواند تا حدی کمبود اکسیژن را جبران نماید، ولی در دفع دی اکسید کربن اضافی خون اثری ندارد.

تجمع دی اکسید کربن در خون به تدریج تبدیل به یک مشکل جدی می­شود و در مراحل نهایی استفاده از دستگاه تنفس مکانیکی چاره­ی نهایی کار خواهد بود.

مطالعات پزشکی نشان می­دهد در افراط عادی با افزایش سن به تدریج توانایی فرد در وارد و خارج کردن هوا به ریه­ها کم می­شود. چون ریه­ی افراد سالم ظرفیت بالایی دارد، این کاهش توانایی ورود و خروج هوا، مشکل زیادی ایجاد نکرده، منجر به ایجاد علایم نمی­شود. در افرادی که مبتلا به بیماری­های مزمن انسدادی ریه هستند، این کاهش توانایی ورود و خروج هوا سریع­تر و با شدت بیش تری انجام می­شود.

هر چه بیماری انسدادی ریه پیشرفت کند، میزان اکسیژن خون کاهش می­یابد و این کاهش اکسیژن خون باعث انقباض مویرگ­های خونی داخل ریه می­شود.

به طور طبیعی مویرگ­های خونی ریه در پاسخ به اکسیژن محیط اطراف­شان منقبض و منبسط می­شوند. هر جا اکسیژن بیش­تری در کیسه­های هوایی باشد، این مویرگ­ها منبسط می­شوند تا بتوانند خون بیش­تری را به محل رسانده، اکسیژن بیش­تری وارد خون شود. هر جا که اکسیژن کم­تر باشد، این رگ­ها منقبض می­شوند.

در پاسخ به کاهش اکسیژن، بدن با مکانیسم­های جبرانی، گلبول­های قرمز بیش­تری تولید می­کند، این افزایش گلبول­های قرمز تا مراحلی از بیماری برای جبران کمی اکسیژن به فرد کمک می­کند، ولی اگر از حدی بیش­تر شود، خود ایجاد مشکل می­کند؛ زیرا خون غلیظ به راحتی نمی­تواند از رگ­ها عبور کند و باعث انسداد تعدادی از رگ­ها می­شود.

کاهش اکسیژن خون و افزایش دی اکسید کربن اثرات دیگری نیز روی قسمت­های دیگر بدن، مثل دستگاه اعصاب مرکزی و مغز دارد و مثلاً باعث ایجاد سردرد شده و در خواب نیز اختلال ایجاد می­کند. هم چنین توانایی­های فکری را کاهش داده، تحریک پذیری فرد را زیاد می­کند.

فرد آسیب دیده در اثر گاز خردل دچار حساسیت مجاری هوایی به مواد خارجی می­شود که در نتیجه­ی تماس با این مواد، مجاری هوایی منقبض می­شوند. پس به طور خلاصه، دلیل تنگی نفس شامل موارد زیر می­باشد:

- تنگی مجاری هوایی در اثر ضایعات ایجاد شده

- تخریب کیسه­های هوایی

- افزایش حساسیت پذیری مجاری هوایی

- انقباض مجاری هوایی

- افزایش ترشح خلط

- غلیظ بودن اخلاط

- غلیظ شدن خون و ...

علت بروز سرفه­های مداوم چیست؟

دلایل متعددی برای سرفه­های مداوم وجود دارد. اولین دلیل برای این سرفه­ها، وجود التهاب در مجاری تنفسی است. این التهاب باعث می­شود که سلول­های التهابی بدن به منطقه آمده و در جدار مجاری هوایی مستقر شوند: استقرار این سلول­های التهابی در مجاری هوایی خود باعث سرفه می­شود. از طرفی این سلول­های التهابی موادی ترشح می­کنند که باعث تخریب بافت­های اطراف و پیشرفت بیماری می­شود.

دومین دلیل این است که در بیماری­های مزمن انسدادی ریه، سلول­های تولید کننده خلط در مجاری هوایی زیاد می­شود، در نتیجه میزان ترشحات در مجاری زیاد شده و باعث ایجاد سرفه می­شود.

علاوه بر دو عامل ذکر شده، درجاتی از افزایش حساسیت مجاری هوایی نیز ایجاد می­شود که در نتیجه با ورود کوچک­ترین عامل تحریک کننده به ریه، سرفه ایجاد می­شود.

علت بروز درد در قفسه­ی سینه چیست؟

درد در قفسه­ی سینه چند علت دارد:

گاهی وقت­ها به علت تنگی نفس شدید و افزایش فعالیت تنفسی، عضلات قفسه­ی صدری که عمل دم و بازدم را انجام می­دهند، دچار خستگی شدید شده، درد ایجاد می­کنند.

غلیظ شدن خلط داخل مجاری نیز باعث می­شود که تخلیه­ی آن­ها به خوبی انجام نشود و در برخی مجاری انسداد ایجاد کند، تلاش برای خارج کردن این خلط­های غلیظ شده نیز گاهی موجب بروز درد می­شود.

از طرفی، گاهی وقت­ها پرده­های پوشاننده­ی ریه­ها نیز ملتهب شده و در نتیجه با هر تنفس به علت روی هم کشیده شدن این پرده­ها درد ایجاد می­شود. در مراحل پیشرفته­ی بیماری، غلظت خون بالا می­رود. این مسأله نیز باعث ایجاد درد در قفسه­ی سینه می­شود. (هم به علت افزایش تنگی نفس و هم به علت بسته شدن رگ­ها.)

کاهش اکسیژن خون باعث می­شود که اکسیژن کم­تری به بافت­های مختلف برسد در نتیجه خود بافت قلب هم که برای انجام فعالیت عادی خود نیاز به اکسیـژن دارد نیز دچار کمبود اکسـیژن شـده و درد در قفسه سینـه ایجاد می­گردد.

چرا دایم از سینه خلط خارج می­شود؟

علت وجود خلط دایمی این است که هم تعداد و هم اندازه­ی سلول­های تولید کننده­ی خلط در مجاری تنفسی در اثر وجود التهاب و تحریک موضعی زیاد می­شود. در نتیجه میزان ترشح خلط افـزایش می­یابد. از طرفی چون مژک­هایی که در مجاری هوایی قرار دارند، تخریب شده­اند و فعالیت آن­ها کم شده است، خروج طبیعی خلاء که در حالت عادی به صورت تدریجی انجام می­شود، مختل شده و تجمع خلط به صورت محسوسی ایجاد می­شود.

از طرف دیگر، بروز عفونت­های پی در پی تنفسی نیز خود عامل دیگر افزایش ترشح خلط است.

چرا گاهی وقت­ها در خلط خون دیده می­شود؟

در فـرد آسیب دیده از گازهای شیمیایی، هم راه­های هوایی و هم رگ­های خونی که به این راه­های هوایی وارد می­شوند، آسیب دیده است. گاهی وقت­ها وقتی سرفه می­کنید، به علت فشاری که به این کیسه­های هوایی و عروق وارد می­شود، تعدادی از مویرگ­ها در راه­های هوایی پاره می­شوند. در نتیجه مقداری خون با خلط مخلوط شده و همراه با سرفه خارج می­شوند.

آیا خطر ابتلا به سرطان ریه وجود دارد؟

هر چند مطالعات زیادی در مورد سرطان زا بودن گاز خردل بر روی انسان انجام نشده است، ولی با بررسی­های به عمل آمده بر روی سربازانی که در جنگ جهانی اول در معرض گاز خردل قرار گرفتـه­اند یا افرادی که در کارخانه­های تولید گاز خردل کار می­کرده­اند، مشخص شده است که احتمال بروز سرطان ریه در این افراد نسبت به افراد عادی بیش­تر است.

این سرطان بیش­تر در نای و راه­های هوایی بزرگ ایجاد می­شود.

در جانبازان شیمیایی جنگ تحمیلی، هنوز مطالعه­ی وسیعی که نشان افزایش احتمال سرطان ریه باشد، انجام نشده است، ولی با تحقیقات فعلی روی جانبازان، می­شود گفت که افزایش احتمال سرطان ریه در این بیماران قابل توجه نیست. تحقیقات متعددی که در کارخانه­های تولید کننده­ی گاز خردل و در مجروحان جنگ­های اول و دوم جهانی انجام گرفته، نشان می­دهد تماس طولانی مدت با گاز خردل می­تواند درصد ابتلا به سرطان ریه را زیاد کند، ولی افزایش درصد ابتلا با یک بار تماس و به مدت کم ثابت نشده است.